Ποιος θα μπορούσε να σκεφτεί την Ελλάδα χωρίς σταφύλια και αμπέλια, τη χώρα που σήμερα μόνο καλλιεργούνται ακόμα πάνω από 300 διαφορετικές οινοποιήσιμες ποικιλίες.
Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ είναι ο τόπος που λατρεύτηκε ο Θεός Διόνυσος και αποθεώθηκε το κρασί, συνδεόμενο με τις πιο σημαντικές στιγμές του ανθρώπου.

 


Αυτό που σε γενικές γραμμές παραμένει άγνωστο, είναι ότι ο Διόνυσος –οπότε και το κρασί– είχε υπάρξει θύμα bullying στην αρχαία Ελλάδα. Φαίνεται παράξενο αλλά ο Διόνυσος ήταν όντως ο πιο κατατρεγμένος από τους Θεούς των αρχαίων προγόνων μας, δεν αποτέλεσε ποτέ μέρος του δωδεκάθεου ή έστω ισότιμο μέλος των υπόλοιπων Θεών, καθώς συχνά κατατάσσονταν στους ημίθεους σαν γιος του Δία και της θνητής Σεμέλης. Ήταν οι ίδιοι οι αρχαίοι Έλληνες που είχαν αποκλείσει τον Διόνυσο από τη θεϊκή κατοικία του Ολύμπου, «καταδικάζοντας» τον να τριγυρνά στα βουνά και στις πεδιάδες της Ελλάδος.

 

Στην αρχή, η μυθολογία τον θέλει να τριγυρνάει με τους σειλινούς, τους σάτυρους και τις μαινάδες στη φύση σαν μια παρέα έτοιμη για σκανταλιές ή και για φασαρίες.  Οι πρώτοι άνθρωποι που συνάντησε ο Διόνυσος ήταν οι βοσκοί που τριγυρνούσαν με τα κοπάδια τους. Μεταξύ αυτών ήταν ο βοσκός Στάφυλος ο οποίος, παρουσίασε το σταφύλι στον βασιλιά της Αιτωλίας Οινέα και ο τελευταίος έστυψε το τσαμπί για να πάρει το χυμό του.  Η αρχική επιφύλαξη των προγόνων μας απέναντι στο κρασί και η σύνδεση του με τους «άγριους» νομάδες, αποτυπώνεται στην ιστορία του Αθηναίου βασιλιά Ικάριου. Ο Ικάριος, κατόπιν της υπόδειξης του Διόνυσου, φύλαγε το κρασί του στην αποθήκη και εκεί το ανακάλυψε μια παρέα βοσκών που φιλοξενούσε και το κατανάλωσαν όλο μέχρι που μέθυσαν. Η άγνωστη σε αυτούς έκσταση της μέθης ερμηνεύτηκε σαν προσπάθεια του Ικάριου να τους δηλητηριάσει, με αποτέλεσμα να τον κατακρεουργήσουν για να τον εκδικηθούν. Με τέτοιες ιστορίες είχε αρχικά σχηματισθεί η σύνδεση του Διόνυσου με τον Πάνα τον θεό της πανίδας και προστάτη των βοσκών.

 

Όμως οι δύο «φίλοι» αναγκάστηκαν να χωρίσουν, αφού το κρασί και το αμπέλι είχαν πλέον εξημερωθεί και ενσωματωθεί πλήρως στην αρχαία ελληνική κοινωνία. Η οργάνωση των πόλεων και της υπαίθρου δεν άφηναν πολύ χώρο για τους νομάδες βοσκούς, οι τελευταίοι επιπλέον, είχαν και συχνά προβλήματα με τους αμπελοκαλλιεργητές που δεν ήθελαν τα αιγοπρόβατα να εισέρχονται στο αμπέλι και να τους τρώνε τα κλίματα. Έτσι, ο τραγόμορφος Πάν και οι τραγόμορφοι σάτυροι αφέθηκαν μυθολογικά να περιδιαβαίνουν την ελληνική χώρα προστατεύοντας την άγρια βλάστηση και την κτηνοτροφία. Από την άλλη, ο Διόνυσος με τους αλογόμορφούς σειληνούς – το άλογο ήταν το βασικό ζώο που χρησιμοποιούνταν στις αγροτικές εργασίες-  δεν σταμάτησε βέβαια τις περιπλανήσεις του αλλά έκτοτε κυκλοφορούσε πάντα ανάμεσα στους ανθρώπους σε πόλεις και αγρούς. 

 

Η πορεία προς την καθιέρωση του Διονύσου ως Θεού  συνάντησε αντιδράσεις και αποκλεισμό ακόμα και μετά τον διαχωρισμό του από τον καρδιακό του φίλο, Πάνα. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή της αρχαίας Αθήνας όπου η λατρεία του Διονύσου ήταν για πολλά χρόνια απαγορευμένη. Ένας από τους πιο σκληρούς διώκτες του θεού ήταν ο Δράκων, τα «δρακόντεια» μέτρα βγήκαν από την χαρακτηριστική σκληρότητα του. Όμως, η εξάπλωση της αμπελοκαλλιέργειας και η σημασία που το κρασί απέκτησε στην οικονομία της αρχαίας Αθήνας γκρέμισε τις απαγορεύσεις και καθιέρωσε την λατρεία του Διόνυσου . Το βασικότερο διαφοροποιητικό  χαρακτηριστικό της λατρείας του Διονύσου έναντι του Δωδεκάθεου ήταν   το γεγονός ότι εκείνος δεν απαιτούσε σπονδές  και θυσίες για να χαρίσει την εύνοια του. Σε αντίθεση με τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου,  ο Διόνυσος δεν τυραννούσε ούτε κατέτρεχε τους ανθρώπους αλλά δια μέσω του κρασιού τους τραβούσε στην έκσταση της μέθης, ανυψώνοντας και ελαφρύνοντας τους από τα βάρη του επίγειου κόσμου.

 

Πολλοί αιώνες έχουν περάσει από τότε που ο θεός Διόνυσος λατρεύονταν στα χώματα που τώρα έχουμε εμείς τα αμπέλια μας , πίνουμε το κρασί μας και απολαμβάνουμε τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της επιστήμης.  Μπορεί πλέον τα περισσότερα μυστικά του κρασιού να έχουν αποκαλυφθεί και η οινοποίηση να αποτελεί σήμερα ολόκληρη επιστήμη, παρόλα αυτά όμως δεν γίνεται να μην αναγνωρίζουμε το γεγονός ότι πολλές από τις συνήθειες μας έρχονται απευθείας από εκείνα τα μακρινά χρόνια.
Πέρα από τα οφέλη που μπορεί να έχει το κρασί στην υγεία, το βασικό του χαρακτηριστικό είναι ότι είναι πάντα πιο ευχάριστο όταν απολαμβάνεται με παρέα. Ακόμα και το αγαπητό μας τσούγκρισμα δεν είναι παρά μια συνήθεια που παραμένει βαθιά ανθρωποκεντρική -στις παρέες τα ποτήρια τσουγκρίζουν λίγο πιο πάνω ή στο ύψος των μελών της συντροφιάς- αναγνωρίζοντας ότι το κρασί αναφέρεται στον άνθρωπο και όχι σε κάποια ανώτερη δύναμη, η οποία θα εκφράζονταν με την ανάταση των χεριών  προς τον ουρανό, πάνω από τον άνθρωπο δηλαδή. Επιπλέον η ίδια η πρόποση «στην υγειά μας» δεν μπορεί παρά να συμπληρώσει την παραπάνω ανάλυση τονίζοντας τελικά για ποιον και από ποιον φτιάχτηκε το κρασί.

 

Έτσι, σήμερα πλέον οι λάτρεις  του ελληνικού κρασιού, ασυνείδητα, κάθε φορά που ανοίγουν μια φιάλη πιάνουν το νήμα από εκεί που το άφησε ο Θεός Διόνυσος και η συντροφιά του. Για όσους μπορούν και προλαβαίνουν, η ανακάλυψη της Ελλάδας και η περιήγηση στα αμπέλια  της μπορεί να προσφέρει αξέχαστα ταξίδια και αναρίθμητες εμπειρίες, αλλά να θυμάστε ότι και με τη  φαντασία μας κάθε γουλιά μπορεί να μας ταξιδέψει μέσα από τα αρώματα και τη γεύση στα χώματα από όπου προέρχεται.

 

… μια μικρή σπονδή στην Ελλάδα και τα σταφύλια της και στον εκπορευόμενο από αυτά Θεό, το Διόνυσο.

 

Κώστας Προβατάς

Greece and Grapes

 

(Πίνακας: Ο μεθυσμένος Διόνυσος υποβασταζόμενος από τους Σάτυρους, Anthony van Dyck, Circa 1620)